Erfgoeddragers Almere

Esmir Mujičić groeit op in de jaren tachtig van de vorige eeuw in het Bosnische dorp Štedra. Een pareltje van natuurschoon in het oostelijke deel van Bosnië & Herzegovina. Aldaar in zijn ouderlijk huis beleeft hij een prachtige jeugd samen met zijn neefjes, nichtjes, opa en oma.

De landelijke omgeving van dit dorpje in het hart van Europa is heus een eldorado voor kinderen. Het zijn eindeloze dagen vol avonturen in de bergen, bossen en heuvels. Van het bouwen van een dam in rivier, om een zomers een zwembad te maken, tot aan het stiekem roken van sigaretten of Esmir’s grote hobby: vissen vangen met zijn lievelings kater mac-mac (kat-kat).

Maar dan breekt in 1992 de oorlog uit in Bosnië en rijden de tanks en milities uit buurland Servië op steenworp afstand van Esmir’s dorp de grens over bij de rivier de Drina. Het duurt niet lang of ook Štedra wordt aangevallen. Door kogels en mortieren bestookt vluchten de meeste inwoners de omliggende heuvels en bergen in. Schuilend in zelfgemaakte tentjes. Esmir is dat voorjaar net zestien geworden, maar in die koude nachten van vluchten door donkere bossen verliest hij voorgoed zijn onbezorgde jeugd.

Na enkele omwegen belandt de familie in de inmiddels wereldberoemde Bosnische stad Srebrenica. Uit de wijde omtrek vluchten mensen die kant op in de hoop om zo aan het geweld van het Bosnisch-Servische leger en de Servische milities te kunnen ontkomen. De stad vult zich in de daarop volgende maanden met duizenden vluchtelingen, terwijl de vijandige troepen Srebrenica vanuit de bergen en heuvels omsingelen. Esmir zit dan, evenals duizenden anderen, vast in een openluchtgevangenis.

Toch gaat het leven door. Ook in die gruwelijke oorlog. Esmir houdt de moed erin. Samen met zijn jongere maatje Osman helpen zij hun families met het dragen van water en doden ze de tijd met het stelen kweeperen (een delicatesse in een plek waar geen eten meer is!) en met het spelen van schaak.

Als uiteindelijk internationale vredestroepen de stad binnenkomen met de opdracht de mensen te beschermen, doet ook Nederland daaraan mee. Zo kan het zijn dat Esmir begin 1994 Serge Janssen ontmoet: een dan eenentwintigjarige Dutchbat soldaat. Met een beetje engels en met handen en voeten ontstaat er al snel een vriendschap tussen de twee jonge jongens. Ze roken, hakken hout, maken grapjes en spelen schaak op een bord met pionnen dat door Esmir zelf is gemaakt. Dat doen ze vaak op het terrein van de legerbasis, waar Esmir tegen alle regels in door Serge vaak stiekem wordt binnen gelaten.

Maar Serge is niet alleen soldaat. Hij is ook hobbyfotograaf. Op die manier legt hij in de maanden dat hij in de stad is het dagelijkse leven in Srebrenica vast. Beeltenissen van mensen zoals jij en ik. Kinderen, opa’s, oma’s en gezinnen. Opgesloten in een hel op aarde.

Als in de zomer van 1994 Serge’s diensttijd er uiteindelijk opzit, moet hij terug naar Nederland. Vlak voor het afscheid maakt hij nog één mooie portretfoto van zijn Bosnische vriend. ‘’Als je weer terugkomt, neem je dan die foto’s voor mij mee?’’ vraagt Esmir nog. Maar dat zal nooit gebeuren. Een klein jaar later, In juli 1995, wordt de stad overlopen door de Bosnisch-Servische troepen en Servische milities. Esmir vlucht de bossen in, maar wordt uiteindelijk met duizenden anderen om het leven gebracht. De eerste genocide in Europa sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Vijfentwintig jaar later raakt ook theatermaker en schrijver Nick Teunissen met Serge Janssen bevriend. Hij belooft Serge te helpen om familieleden van Esmir terug te vinden. Samen met de inwoners van Srebrenica start Nick een zoektocht naar de moeder van Esmir, in de hoop haar de foto van haar zoon te kunnen geven. Uiteindelijk vinden zij moeder Zlata in de zomer van 2020 terug.

Evenals duizenden anderen Bosnische families hebben de ouders van Esmir tot dan toe geen enkele foto of bezitting van hun geliefden. De uitvoerders van de Bosnische genocide wilden namelijk niet alleen fysiek maar ook cultureel het Bosnische volk uitroeien. Alle herinneringen aan wie zij waren moesten daarom structureel worden vernietigd. Net zoals dat de Joodse mensen werd aangedaan tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Maar door de zoektocht naar de moeder van Esmir, vond men uiteindelijk ook alle andere herinneringen aan Esmir terug. Zijn verhaal staat onder andere opgeschreven in het boek dat Nick met Serge uitgaf, getiteld: ‘’Opzoek naar Esmir’’. Zo leeft hij voort en is zijn leven niet uitgewist.

Note:

1. In dit videofragment speelt de Bosnische actrice Selma Alispahić een deel uit het verhaal van ‘’Opzoek naar Esmir’’. Aan de hand van herinneringen van mensen uit Srebrenica, laat zij zien hoe mooi de stad was voor de oorlog. Een schril contrast met de nieuwsbeelden uit de jaren negentig.

Link: www.youtube.com/watch?v=mQWTt9YFePM

2. In dit videofragment speelt de Bosnische acteur Din Hodžić een deel uit het verhaal van ‘’Opzoek naar Esmir’’. Aan de hand van herinneringen van Osman, een goede vriend van Esmir, beschrijft hij hoe hij vlucht door de bergen als Srebrenica door het Bosnisch-Servische leger wordt ingenomen.

Link: www.youtube.com/watch?v=0m3_t2iLIwE